કવિતાઓ

મોરમાંથી મરવા થતા પહેલા,
અમથા ઝાપટામાં ય ખરી પડેલા
આંબા જેવી હોય છે કેટલીક કવિતાઓ.
સ્વાદથી ભરપુર પણ મોસમની મોહતાજ.
કેરી ભાવે છે પણ આંબા જેવી મધમીઠી કવિતાઓ મને નથી ગમતી.

ડ્રોઈંગરૂમની બરાબર સામે,
એક્વેરિયમની નજીક, બારી પાસે
મહેમાનની નજર ચડે એમ મુકાયેલા
મની પ્લાન્ટ જેવી હોય છે કેટલીક કવિતાઓ.
લીલોતરી કર્યાના સંતોષમાં રાચતી
સભ્યતાની સાબિતી જેવી મની પ્લાન્ટ બ્રાંડ કવિતાઓ મને નથી ગમતી.

બીટગાર્ડની ગોળીથી માંડ બચેલો કોઈ ભીલ
સમી સાંજે  ઊંડા જંગલમાં ઉતરી ગ્યો હોય,
અમથું ખીસ્કોલું નીકળે તોય અવાજ કરતા બારમાસી પાનખરિયા વનને
લીલુછમ કરવાનું સપનું જોતો સુતો હોય
અને સવારે એના કપાળની આરપાર ઉગી નીકળે ઘાસ
એવા વાંસ જેવી કવિતાઓ લખવી છે મારે.
કાં પછી,
બાઈ બચરા બધુયે મેલી રોટી માટે 

શહેરની સડકે શેકાતા જણને આવતી ઘરની યાદ જેવી કવિતાઓ લખવી છે મારે.  

ગટરના ઢાકણ જેવી ગોળ પૃથ્વી પર 

પરગ્રહવાસીની જેમ જીવજીવાતા જીવન જેવી કવિતાઓ લખવી છે મારે જો લખાય તો !

બાકી મેંગો જેવી મીઠી કે મની પ્લાન્ટ જેવી વૈભવી કવિતાઓ મને નહિ ફાવે.

મેહુલ મકવાણા, 30 નવેમ્બર 2012

अबके जब तिरंगेवाला दिन आएगा.....

अबके जब तिरंगेवाला दिन आएगा..... 

बेवकूफ थे हम जो ढूंढते रहे जीवन के असली रंग तिरंगे में !

पेड़ के पत्तो सा हरा हरियाली का 

उगते सूरज सा केसरी हमारी पुरखो के शोर्य का 

नियत सा शुभ्र श्वेत अमन का !

हम बेवकुफो को क्या पता की सारे रंग एक दिन 

बम्बई के समंदर की तरह काले मटमैले हो जायेंगे !

हम तो समजते रहे तिरंगे को शान 

देश के होने या न होने से जिनकी लेनदेन नही एसे 

हजारो गाँवो का भी सन्मान !

पन्द्रह अगस्त और छबीस जनवरी को स्कुल में बाँटी गई टॉफी सा मीठा 

समजते रहे हम तिरंगे को !

हम बेवकुफो को क्या पता की एक दिन यह इतना कडवा भी लगेगा 

की न झेल पाएंगे न थूक पायेंगे !

हम तो समजते थे तिरंगे को सुकून की चादर 

जिसे ओढने जवान हँसते हँसते शहीद होते है !

हम बेवकुफो को क्या पता की यह चादर 

इक दिन ऐसा खिलौना बन जायंगी 

जिस पर हम न हस पाएंगे न रो पाएंगे !

आज के बाद जब तिरंगे का दिन आएगा 

उसकी लहरों में यक़ीनन मंडराते गिद्ध दिखाई देंगे, 

सारे रंग बेरंग दिखाई देंगे , 

ब्युगल की आवाज बन जाएगी चीख,  

राष्ट्रगीत बन जायेगा सन्नाटा, 

सारे माने बदल जायेंगे !

हो सकता है किसी काले झंडे को ही कहना पड़े तिरंगा !

अबके जब तिरंगेवाला दिन आएगा.... 

.... हाथ सलामी को बड़ी मुश्किल से उठ पायेगा !

- मेहुल मकवाना, 20 नवंबर 2012  

(बाल ठाकरे को दिए गए तिरंगे के राष्ट्रिय सन्मान पर)

भूखा सूरज

देर रात की गहरी नींद में,

बस्ती के घने अँधेरे से बचकर 

बिना मेरी इजाजत के 

रेंगते कुत्तो को पीछे छोड़ता हुआ सूरज घुस जाता है मेरे पेट में

किसी लड़की के अनचाहे गर्भ की तरह !

फिर मटकों की आवाजे, पानी की ज़िक ज़िक..

बच्चो के जग जाने से पहले बीवी से बतियाने तीसरी शिफ्ट से जल्दी घर आया पढ़ोसी...

जिन्हें कभी गौर से देखा नहीं एसे परिंदों की आवाजे... जगाने लगती है मुझे !

गर्भ सा पेट में पड़ा सूरज अब शुरू करता है फैलना..

आँख मुंदने के लिए जिस हाथ को तकिया बनाया था वो आँख खुलते ही पेट पर पाता हु ! 

एक धक्का सा लगता है..सारे अंग सिकुड़ जाते दीखते है नाभि में..

दिन शुरू हुआ है 

सारी बस्ती में भागदौड़ एसे होती है जैसे उजियारे से डरते हो !

सूरज की गर्मी अब जोर पकड़ रही ..फ़ैल रहा है भूख का गर्भ !

दिन चढ़ते गुब्बारे सा फुलता जाता है सबका पेट ! 

चाय में बिस्कुट की तरह अब हंसी में नफरत..गुस्सा घुल रहा है !

हर कोई उखाड़ फेंकना चाहता है अपना अपना अनचाहा गर्भ 

पर कैसे ?

नाभि में से फूटनेवाले हर सपने को केद कर रखा है उस भूखे सूरज ने भीतर से ! 

कैसे करे आज़ाद उन सपनो को ?

एक दिन बात हो तो ठीक अब रोज रोज उस सूरज को हम क्या खिलाये ?

अबके जब मेरी रात की शिफ्ट होगी 

सारी थकावट भूलकर मै जगता रहूँगा !

पलभर भी नहीं सोऊंगा !

और अँधेरे में दबे पाँव आते सूरज को पेट में घुसने से पहले ही धर लूँगा रंगे हाथ !

कर दूंगा सारे सपने आज़ाद !

- मेहुल मकवाना, १ अक्तूबर २०१२, अहमदाबाद 

ભાષાઓ લઇ

દુધિયા દાંત પહેલાની ખરી પડેલી ઈચ્છાઓ લઇ,

બાળક આખરે ઢબી ગયું આંખોમાં પરીના કિસ્સાઓ લઇ.

આભે સહેજ કર્યો જાહેર છાંયનો અભરખો ત્યાં તો, 

પારેવાએ દોટ મેલી ચાંચમાં બધી ઘટાઓ લઇ.

નહિ હાકોટા, નહિ હોંકારા, નહિ નેણમાં નેહફુવારા,

અહી તો જે મળે છે, મળે છે ફિક્કા ડાચાઓ લઇ.

વ્યક્તિમાંથી અભિવ્યક્તિ સઘળી બાદ થઇ ગઈ,

એ ગયા તો ગયા, મારી બધીયે ભાષાઓ લઇ.

મેહુલ મકવાણા, ૨૫ ઓગસ્ટ ૨૦૧૨, અમદાવાદ 

ફૂટપાથની વરસાદી કવિતા

લ્હાય લ્હાય ભીતરમાં લાગી તો હોય પણ ભીંજ્યાંનું સુખ કેમ લેવું ?
આ પેલ્લા વરસાદ પહેલાની ચિંતા કે ફૂટપાથે કોરા કેમ રેવું ?

કાગડો થઇ ગયેલી છત્રીઓ બધીયે ઝાડવે કરીને બેઠી માળો,
હું પેઢીઓની પેઢીઓ ગોત્યા કરું પણ ક્યાંય ઘરનો મળે નહિ તાળો,
લોક આખું ય બેઠું હોય એના ભરોસે ત્યાં એને ખમ્મા એ કેમ કરી કેવું ?
ફૂટપાથે કોરા કેમ રેવું ?

આ ટેસનની છાપરીથી ન ઝીંક ઝીલાય, બેડા ભરી ભરીને પડે છાંટા,
આમથી તેમ ટાંટિયા ઘસ્યા કરું તોય સાલા હુંફને ચડે નહિ આંટા,
ઝબકતી વીજળી ને ગડગડની ફડકે કોરું લૂગડું ય ક્યાંથી ચોરી લેવું ?
ફૂટપાથે કોરા કેમ રેવું ?

આમ આભમાં દરિયા ઉછળતા હોય ત્યાં આંખોમાં પાણી કોણ દેખે ?
હેલે ચડે લોક આખુયે એવું કે મોઢે ટાયરની છાલકો ફેંકે,
જાત સંકેરી ટૂંટિયું કર્યું, હવે આ ટૂંટિયાને ક્યાં ટુંપી દેવું ?
ફૂટપાથે કોરા કેમ રેવું ?

મેહુલ મકવાણા, ૧૭ જુલાઈ, નારોલ

कुछ हकीकते

मै कुछ हकीकते बयाँ करना चाहता हु !
हो सकता है की तुम जानते हो इसे लेकिन फिर भी,
मै आज भोंकना चाहता हु !

पूरब, पश्चिम, उत्तर, दक्षिण ऐसा कुछ है ही नहीं !
असल में कोई दिशा ही नहीं है !
सूरज न तो पूरब से निकलता है और ना ही पश्चिम में अस्त होता है !
क्यूंकि सूरज कही है ही नहीं !
जिसे हम सूरज कहते है वो असल में स्टोक मार्केट के सांड की आँखों से रोजाना निकलता एक आग का गोला है !
जोकि, पार्लमेंट के चक्कर काटता रहता है !
उसीके चक्कर के क्रम से बनते है दिन-रात !
असल में कोई दिन-रात है ही नहीं !

तुम और तुम्हारी सारी पुश्ते जिस गाँव में पैदा हुई है
असल में वो गाँव तुम्हारा है ही नहीं !
न तो वो नदी तुम्हारी है जिसमे तुम नहाते नहाते सुसु किया करते थे !
यूँ समझ लो की गाँव नाम की कोई जगह कही है ही नहीं !
मेरा गाँव-मेरा देश एक छलावा है !
दरअसल तुम जहाँ बसे हो वो एक कालोनी है जिसका मालिक कोई और है !
तुम्हे शायद पता न हो लेकिन हजारो साल पहले प्राचीन भाषा में लिखे दस्तावेज है मालिक के पास !
जोकि इन दिनों अंग्रेजी में ट्रांसलेट हो रहे है !

तुम बेवकूफ रात को दूर आसमान में चाँद को देखते हुए सपने बुनते हो
जबकि न तो वो चाँद तुम्हारा है न ही बुने हुए सपने तुम्हारे है !
असल में तुम कुछ देख ही नहीं सकते क्यूंकि तुम्हारे पास नजर है ही नहीं !
तुम जिसे आँख कहते हो वो असलियत में एक सेन्सर है
जिसकी लगाम धरती पर रहनेवाले चंद चांदो के हाथ में है !
वो तुम्हे सपने दिखाते है !
वो तुम्हारे सपने तोड़ते है !
आंसू बहाकर तुम्हे दिलासा भी देते है !
और वक़त वक़त पर तुम्हारा सेन्सर नोंचते रहते है !

और एक आखरी सच !
यह दुनिया एक बड़ा सा कारखाना है
और तुम हो एक पैदाइशी मशीन !
तुम महज एक जरिया हो दिल्ही के लोकतंत्र का,
कोई ब्रिटिश हुकूमत का ,
या फिर कोई टाटा-बिरला-अम्बानी-अदानी की दौलत का !
तुम जिसे जीवन कहते हो वो दरअसल तुम्हारे काम करने की एक लम्बी शिफ्ट है !
हो सकता है की तुम यह सब जानते हो शायद लेकिन फिर भी,
आज मै यूँही भोकना चाहता हु !
मै कुछ हकीकते बयाँ करना चाहता हु !

- मेहुल मकवाना, १९ जून, अहमदाबाद

કૈક લોક દાટે હજુ , કૈક હજુ બાળે છે

અમથો આંખોને પસવારે છે.

દીવડો ક્યાં કશુંય અજવાળે છે.

ભૂલી પડેલી અંતરિયાળ તરસ,

ડામરની સડકે વીરડો ગાળે છે.

નક્કી એની મોટી મજા મરી હશે,

નાની નાની વાતમાં એ કંટાળે છે.

મળે મધરાતે રોજ માણેકચોકમાં,

જાણું છુ કે ઈશ્વર ક્યાં સોડ તાણે છે.

પ્રેમ નહિ વહેવાર ટકે છે એ રીતે,

બેઉ જયારે કોઈ એક વાત ટાળે છે.

મીઠપ સહાનુભૂતિની સહુને ભાવે,

સૌ ઉઝરડા ઘાવ ગણી પંપાળે છે.

ઠેબે ચડે રોજ લાશ અહીં કબીરની,

કૈક લોક દાટે હજુ , કૈક હજુ બાળે છે.

- મેહુલ મકવાણા, ૧૩ /૧૨ / ૨૦૧૧ , અમદાવાદ

એ પોતે પથરાઈ ગઈ પાથરણામાં

ટેરવાઓ ફસડાઈ પડ્યા આંગણામાં,

ટકોરો કેમ દઉં હવે હું ધારણામાં ?

હીંચે ઘોડિયું દઈ હાલરડા કાલા ઘેલા,

એ બાળક જે કાલ હતું પારણામાં.

અર્થ ભારનો આજ એ સમજાય મને,

માં જે લઇ લેતી'તી ઓવારણામાં.

હોય છે આશ કોઈ જે તરી જાય કાંઠે,

બાકી બળ જરી હોતું નથી તરણામાં.

ખોટ એની પૂરવા દોટ મૂકે સાગર ભણી,

ઇચ્છાઓ જે રહી ગઈ'તી ઝરણામાં.

સુરજ બોણીનો ઉગ્યો નહિ ત્યાં રાત પડી,

એ પોતે પથરાઈ ગઈ પાથરણામાં.

અંતરના ભમ્મરકુવે ઘડયા હશે કો મનસુબા,

મોટી ભૂલો આમ થાય નહિ અજાણતામાં.

- મેહુલ મકવાણા, અમદાવાદ, ૧૬ / ૦૧ / ૨૦૧૨

ક કવિતાનો ક...ગ ગરવનો ગ

કાઈ કેટ
આપણે નીંદરમાં હોયી
ને રાતે ગૂપચૂપ આવીને,
આપણી જાણ બહાર,
મીન્દ્ડું દૂધ પી ગયું હોય
ને છેક સવારે એની ખબર પડેને

અદ્દલ ઈમ જ..
કાં પછી,
બજારમાં હટાણું કરવા ગિયા હોઈયેને
રુવાડુંએ ના ફરકે ઈમ કોક પાકીટ મારી જાય

ને ગજવામાં નાખેલો હાથ ક્યાંક ખોટે ઠેકાણે ભટકાય
છેક તઈ આપણને ખબર પડે કે હારું પાકીટ તો ગીયું,

એવી હાથચાલાકીથી.
આજકાલ કેટલાક માણહ કવિ થઇ જાય સે......
જેમણે આખી જિંદગી

કાવડિયાનો જ ક ઘૂંટ્યો હોય
એવા સાવ અજાણ્યા લોક,
કાવડિયાના ક ના જોરે

કે "વહીવટ"ના વ ના જોરે
કે એમની રૂડીરૂપાળી અટકના "અ" ના જોરે
કે પછી કોક મહંતના "મ" ના જોરે
રાતોરાત મ્યુંન્સીપલટી એ ખોદી કાઢેલા ખાડા જેમ

માણહ નીકળે છે કવિ થઇને,
ને સાહિત્યના "સ"ની સભાઓમાં કરવા માંડે છે કવિતાની માં-બેન / ભાઈ-બાપ.
બોલો
ક કવિતાનો ક
ખ ખસીકરણનો ખ
ગ ગરવનો ગ
ગ ગુજરાતનો ગ
ગ ..
ઘ ઘંટનો ઘ
..........વગેરે વગેરે.

- મેહુલ મકવાણા , ૧૯ / ૦૧ / ૨૦૧૨ , અમદાવાદ

लाल किला - ध रेड फोर्ट

लाल किला मुझे अच्छा नहीं लगता,
या यु समझो की मुझे लगभग कोई भी किला अच्छा नहीं लगता !
क्यूंकि आख़िरकार हर एक किले की बनावट तो होती है लाल ही !
मै जब भी किसी किले के पास जाता हु !
तब एक अजीब सी ख़ामोशी..
एक अनचाही पीड़ा घेर लेती है !
न जाने कितनी बेशर्म ऐयाशियों
और कितने बेरहम हुकुमो से बना,
किला शब्द ही बड़ा कमीना लगता है मुझे !
एक तरफ किले से जुडी होती है चंद लोगो की किलकारिया,
वही दूजी तरफ किले से बनती है सेंकडो किल..
फिर एक एक करके उसकी हर एक किल,
चुभती जाती है जेहन में !
रंगीन दीवारों मे दबी,
किले की नींव में चुनी हुई ,
अपनी पुरखो की हड्डिया दिखने लगती है साफ़ साफ़ !
नींव से आँख ऊपर उठते ही गुम्बज्ज उडाता है मेरी खिल्ली,
फिर से अचानक में खुद को किसी तोप के मुंह से बंधा पाता हु !
चाहे दिल्ही का हो या अहमदाबाद का कोई भी किला मुझे अच्छा नहीं लगता !
जानता हु की अब वो राजा-महाराजाओ का जमाना नहीं है,
लेकिन फिर भी किसी भी किले का कंकड़ गिरा नहीं है !
और इसीलिए...
.....मुझे लाल किला अच्छा नहीं लगता !
सख्त नफरत है मुझे हर एक किले से !

- मेहुल मकवाना, २३ मार्च, २०१२, अहमदाबाद

રમલી ગાંડી અને ઝાડું અને ..?

કાચી નીંદરે જાગી રમલીએ ડાબા હાથમાં ઝાડુ લીધું,

આંખ ચોળતો ઉગ્યો સુરજ ને કુકડાએ ડોકું ઊંચું કીધું,

ખાટલા હેઠથી નાસી કુતરાએ ઝટ ખોલી નાખી શેરી,

કર્યો કોગળો સૂરજનો, મનમાં ભાંડીને ગાળ પેલ્લી.

એક ખાટલો, બે પોલકા ને વેઢે ગણાય એટલા જ ઠામ,

ગામમાં રમલીનો વાસ ખરો પણ એ ગણાય નહિ ગામ.

એનું ઝાડું એટલે કાથીજડિત બે ચાર ખખડતી સળીઓ,

રમલીના ધીમા શ્વાસ જેમ એ ય ગણે આખરની ઘડીઓ

આમ તો ઝાડું સાધન અમથું પણ એવું રમલી ના માને,

એને કરે દીવો, લે બલાઓ ને બાંધે રાખડી બળેવ ટાણે.

લેણદેણ બેઉની એવી કે એક સાંધવામાં એકોતેર તૂટે,

વસ્તુ માણસ એમ નોખા પાડો તો કશુય ના કોઈમાં ખૂટે.

ડીલ પર ઢસરડા, મનમાં મૂંઝારા ને બેઉના મોઢે ડાચો,

રમલી ને ઝાડું રમવા ચાલ્યા ફરી જાતનો આંધળોપાટો.

ગામ આખુંય વાળે રમલી ને પંડ્છાયો પોતાનો એ ટાળે,

એમ છાતીએ ચાંપી રાખે ઝાડું જાણે માં બાળકને પંપાળે.

ગામ વાળતા વાળતા આવ્યું ફરીથી એ જ ફળિયું પાછુ,

આજ જોઈ ધૂળમાં લાલ ઇટાળો આંખે કાળું મોતી બાઝ્યું.

એક ઘડીક માટે રમલી અને ઝાડું ગ્યા ભૂતકાળમાં સરી

ત્યાં તો ઝટ વાળ માદરચોદ એવી ગાળ ક્યાંકથી પડી.

રમલીની પહેલા ઝાડું જાગ્યું, એની આંગળીઓ હલાવી,

તરત માર્યો રમલીએ લસરકો બાઝેલા ડૂમાને દબાવી.

ઝટકો ભારે પડ્યો ડૂમાનો, ઝાડું ત્યાં જ થઇ ગયું માટી,

ગામ વચાળે આજ કૂટે રમલી ભીખલાના નામે છાતી.

આ ઝાડું હતું ભઈ ભીખલાની છેલ્લી બચેલી એક નિશાની,

કેમ કરાશે બળેવ હવે ? ક્યાંથી વીર પસલી ભરવાની ?

જ્યાં એક દી' ભીખલાનું ધડ પડ્યુંતું આજે ત્યા જ ઝાડું મર્યું

જેવું સહુને ફળે છે એવું જીવતર રમલીને કદીય નવ ફળ્યું.

રમલી રોવે આજ ભઈ ભીખલાને નઈ એ ઝાડુનો આઘાત,

એકદા તલવાર ધારે ટકરાઇ 'તી ભીખલાની નીચી જાત.

કહે છે કે એનું ધડ મળ્યુંતું ખાલી ક્યાંય મળ્યું નોતું શિર,

નેનકી રમલી જુવે નઈ એટલે કોકે એને ઓઢાડ્યુંતું ચિર,

થઇ ગઈ પુતળું રમલી ત્યાં, ઝાડુની સળીઓ લીધી ખોળે,

ન્યાયના નામ પર રમલી ફક્ત ભઈ ભીખલાનું માથું ખોળે.

કેટલા ધડ, માથા કેટલા ? એવો અહીં કોણે રાખ્યો હિસાબ ?

ગામ સમજ્યું કે થઇ ગાંડી રમલી કાં લાગ્યો એને શાપ.

રમલી ગાંડી રમલી ગાંડી કહી પાછળ પડ્યું આખું ગામ

રમલી બોલે ફક્ત ત્રણ અક્ષર: ઝાડું, જાત ને ભઈનું નામ.

- મેહુલ મકવાણા, ૨ / ૧૨ / ૨૦૧૧ , અમદાવાદ

ગધનો સુરજ

ધોમ ધખે ન્યા ગઢનો સુરજ

હજી આયાં ઉગેના ગધનો સુરજ .

તાકીદે જોયે સે વસ્તી હાટુ,

હોય કોઈ કને જો વધનો સુરજ.

છે આંખે ત્રેવડ સમાવવાની,

લાવો લાવો મોટા કદનો સુરજ.

અંચઈ કોઈની હવે નહિ ચાલે,

મને જોઇશે બરોબરનો સુરજ.

અજવાળા ને અંધારાથી પર,

વસે ક્યાંક અનહદનો સુરજ.

-મેહુલ મકવાણા, અમદાવાદ, ૨૪ / ૦૧ / ૨૦૧૨

શુદ્ધ શું ? ને શું અશુદ્ધ ?

ભીતર મારી ચાલે યુદ્ધ,

શુદ્ધ શું ? ને શું અશુદ્ધ ?

મર્મ જીવનનો જાણે એ,

બાળક થઈ મ્હાલે વૃદ્ધ.

એ જ સર્જક,એ સંવર્ધક,

ભાગ જે તું ગણે ગુપ્ત.

સરસ્વતી ને સિંધુ જેમ,

ઓ ઇચ્છા, થા ને લુપ્ત.

યાદો જાણે લોકવાયકા,

રોજ ખસે છે ટુક બે ટુક.

બોલ્યો ફક્ત જાત મારી,

આખી સભા શાને ચૂપ ?

ઘરથી નીકળ,બહાર જો,

થયો સિદ્ધાર્થ જ્ઞાને બુદ્ધ.

મેહુલ મકવાણા, ૭ / ૧ / ૨૦૧૨ , અમદાવાદ

જોને

જો અંધારું અકળ, જોને,

અજવાળાનું છળ, જોને.

ચડે નિસાસા કલાડીએ,

ચૂલે આંસુ ભડભડ, જોને.

હથિયાર પછી જો હાથનું,

છે આંખ કેટલી કટ્ટર, જોને.

આમ નીચી મુંડી શું કરે તું ?

લટકે લાશ અદ્ધર, જોને.

સફફઈ વિકાસની ઠોકવા,

ખંડાઈ કોની પત્તર, જોને.

ટેરવા સ્તબ્ધ થયા ટકોરે,

જા તેઈડમાંથી અંદર, જોને.

જોયા ઘડીભર સુખ જગના,

આ એનું દર્દ નિરંતર, જોને.

મેહુલ મકવાણા, ૩૧ / ૧૨ / ૨૦૧૧, અમદાવાદ